Praca w godzinach nadliczbowy to praca ponad normy czasu pracy. Rozliczenie czasu pracy pozwala ustalić, czy pracownik pracował w godzinach nadliczbowych. Godziny nadliczbowe wynikają z przekroczenia: normy dobowej pracownika oraz normy średniotygodniowej. Praca w godzinach nadliczbowych została uregulowana w art. 151-151. 6 Kodeksu Pracy (k. p.).

Jest ona dopuszczalna tylko w przypadku:

- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii, oraz
– w związku ze szczególnymi potrzebami pracodawcy.
Obowiązek pracy przez pracownika w godzinach nadliczbowych wynika pośrednio z:
- art. 100 par. 1 k. p., w którym pracownik zobowiązany jest stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę,
– art. 100 par. 2 k. p., w którym pracownik zobowiązany do dbania o dobro zakładu pracy,
- istoty stosunku pracy, czyli podporządkowania pracownika przełożonym.

Kiedy nie można wykonywać pracy w godzinach nadliczbowych?

Odmowa wykonania polecenia pracy w godzinach nadliczbowych może być traktowana, jako naruszenie obowiązków pracowniczych. W konsekwencji może on otrzymać karę porządkową lub stanowić podstawę rozwiązania stosunku pracy.

W godzinach nadliczbowych nie można zatrudniać m. in.:
- pracowników na stanowiskach pracy, gdzie występuje przekroczenie stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia. Wyjątkiem jest konieczność prowadzenia akcji ratowniczej dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego albo ochrony mienia lub usuwania awarii (art. 148 pkt 1 k. p.),
- pracownic w ciąży (art. 148 pkt 2 k. p.),
– pracowników opiekujących się dzieckiem w wieku do lat 4, jeżeli nie wyrazili zgody na pracę w godzinach nadliczbowych (art. 148 pkt 3 k. p.),
– pracowników młodocianych (art. 148 pkt 3 k. p.),
- innych pracowników, dla których zakazy wynikają z przepisów szczególnych.

Normowany czas pracy

Przekroczenie normy dobowej ustala się po każdym zakończonym miesiącu, a normy średniotygodniowej po zakończeniu całego okresu rozliczeniowego. Czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę (norma dobowa) i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy (norma średniotygodniowa) w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesiące (art. 129 par. 1 k. p.). Wyjątkiem jest system równoważnego czasu pracy, praca w ruchu ciągłym, a także w przypadku, gdy na wniosek pracownika stosowany jest system skróconego tygodnia pracy (art. 143 k. p.) lub praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta (art. 144 k. p.).

Rozliczenie czasu pracy i wypłata wynagrodzenia

Jeżeli z rozliczenia czasu pracy wyniknie, iż pracownik pracował w godzinach nadliczbowych należy mu się kompensata za tą pracę, oprócz normalnego wynagrodzenia przysługuje również dodatek. Normalne wynagrodzenie obejmuje wynagrodzenie zasadnicze wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania oraz dodatkowe stałe składniki. Natomiast dodatek przysługuje za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy oraz w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z jego rozkładem pracy w wysokości 100% wynagrodzenia. Za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu, czyli w dni powszechne, niedziele i święta będące dla niego dniami pracy zgodnie z jego rozkładem pracy w wysokości 50% wynagrodzenia.

Zgodnie z art. 151. 1 par. 3 k. p. wynagrodzenie stanowiące podstawę obliczania dodatku wynika z osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia. Dodatek przysługuje za godziny pracy przepracowane ponad normę dobową lub normę przeciętną tygodniową w przyjętym okresie rozliczeniowym. Dodatek nie przysługuje w razie udzielenia na wniosek pracownika czasu wolnego od pracy w zamian za czas przepracowany ponad ustaloną normę oraz za pracę w niedzielę i święto w normalnym czasie pracy, jeśli udzielono pracownikowi innego dnia wolnego od pracy. Bez wniosku pracownika może również pracodawca udzielić czas wolny w zamian za czas przepracowany, najpóźniej do zakończenia okresu rozliczeniowego w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych nadgodzin.

Liczba dozwolonych godzin nadliczbowych

Co do zasady zgodnie z art. 151 par. 3 k. p. liczba godzin nadliczbowych przepracowanych nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym. Nie dotyczy to sytuacji prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska lub usunięcia awarii. W układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w umowie o prace, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, jest dopuszczalne ustalenie innej liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym (art. 151 par. 4 k. p.).

Pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem nie mają prawa do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych za pracę poza normalnymi godzinami pracy bez względu na charakter dnia, w których praca taka jest świadczona.

Podstawa prawna:
1. Kodeks Pracy (Dz. U. 2014 poz. 1502)

Źródło:

1. Darmowe porady prawnicze (www.przyjaznyprawnik.pl)